Çizgi filmlerde kahramanın başının üstünde yanan ampulle görselleştirilen, sinirbilimcilerin "hah! anı" dediği olay nasıl gerçekleşiyor?

Çizgi filmlerde sıkça kullanılan, plan yapan bir karakterin bir anda kafasının üstünde yanan ampul, aklına gelen muhteşem fikri simgeler.

Herkesin başına gelebilen bu olaya sinirbilimciler “hah! anı” diyorlar.

Bilim ve Teknik Dergisinin Neuron dergisinden aldığı habere göre; bu hah! anları beyinde bir grup sinir hücresinin aktivitelerini değiştirmesi sonrasında ortaya çıkıyor. Almanya’daki Heidelberg Üniversitesi’nden sinirbilimci Daniel Durstewitz, “Bu çalışma, beyindeki sinir hücrelerinin bir uyum içinde çalıştığına bir kanıt niteliğinde” diyor.

Fareler Üzerinde Denendi

Hah! anında harekete geçen nöronların yerini saptamak için Durstewitz ve Kolombiya Üniversitesi’nden meslektaşı Jeremy Seamans farelerin beyninde prefrontal korteks denilen bir bölgeyi incelediler. Prefrontal korteks beyinde karar verme, plan yapma gibi zihinsel aktiviteleri yönettiği bilinen bir kısım.

Bu sırada farelere kuralları değişmiş yeni görevler öğretiliyordu. Böylece farelerin yeni görevi algıladıkları anda yani hah! anında beyinlerindeki değişimleri gözlemleme şansı buldular.

Deney kısaca şu adımlardan oluşuyordu:

Önce farelere basit bir görev öğretildi. Karşılarında ikişer adet döner kol bulunuyordu. Döner kolların üzerinde küçük birer ışık kaynağı vardı. Hangi kolun üzerindeki ışık yanıp sönmeye başlarsa farelerin yiyecek alabilmesi için o kolu çevirmesi gerekiyordu.

Fareler kısa sürede buna alıştılar. Onlar bu görevde iyice uzmanlaştıktan sonra araştırmacılar görevde aniden bir değişiklik yaptılar. Işığa bakmaksızın fareler hangi kolu çevirirse çevirsin yiyecek alabileceklerdi. Fareler bir süre eskisi gibi ışığı yanıp sönen kolu çevirmeye devam ettiler. İşin böyle kolaylaştığını anladıkları anda beyinlerine yerleştirilmiş elektrotlar beynin bazı bölgelerindeki aktivitenin ani bir artış gösterdiğini kaydettiler. Yeni kuralı algılamadan önceki bölgelerdeki aktivite ise azalmıştı.

Hah! anına kadar beyindeki aktif bölge sürekli değişiyorken tam olarak hah! anında bir bölgedeki nöron aktivitesi adeta sıçrama yapıyordu. Ancak araştırmacılar bu değişimin mi algılamayı sağladığının ya da algılamanın mı bu değişimi ortaya çıkardığının henüz netleşmediğini de belirtiyorlar.